THUYỀN MƠ - Dương Thiệu Tước

.....
Bài Thuyền Mơ chỉ là một bài tả cảnh sông nước của một vùng nhưng đối với tôi là một hình ảnh điển hình vô cùng xuất sắc, vô cùng sâu đậm của quê hương Việt Nam, dĩ nhiên là quê hương của một thời thanh bình đã xa, và cũng ghi dấu như một cái gì biểu trưng bất biến. Hãy đi theo con thuyền mơ:

Thuyền mơ trên dòng sông vắng
Buồm in bóng trên ngàn dâu xanh
Núi lam khuất sau ngàn cây
Như bức tranh chiều nắng tơ xây mộng vàng.
Làng ai bên dòng sông vắng
Kề bên núi lam miền Trường Sơn
Nhà ai khói tỏa mây mờ dâng niềm thương nhớ
Chìm theo mây nước bao ước mơ.

Qua bức tranh này ta có thể có ý niệm về mấy chữ “non sông gấm vóc,” vì bức tranh ấy đẹp như gấm như vóc. Nếu bài thơ Trường Giang của Huy Cận tả một nỗi sầu rộng lớn bằng bức tranh sông nước ở vùng đồng bằng thì con Thuyền Mơ đang lênh đênh trong khung cảnh của vùng cận sơn, có lẽ là ở vùng Bắc Trung phần. Trước cảnh “sông dài trời rộng” trong ánh sáng nhạt nhòa của buổi chiều đang đi vào hoàng hôn, Huy Cận chỉ nghe mơ hồ “đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều” thì Dương Thiệu Tước nhìn thấy một phong cảnh nhiều màu sắc, có con buồm trắng in bóng trên ngàn dâu xanh, có núi lam khuất sau ngàn cây trong buổi chiều nắng tơ xây mộng vàng, và cụ thể hơn, tác giả còn thấy một ngôi làng xa xa bên chân núi, và ống kính còn kéo vào cận cảnh một ngôi nhà giữa khói tỏa mây mờ. Nhưng có một điểm chung của hai tác giả là thuyền, sông nước, và buổi chiều đều mang một nỗi buồn mang mang rộng lớn như đó chính là linh hồn sẵn có tự bao giờ của nước non, mà mỗi tác giả diễn đạt ra một cách. Với Thuyền Mơ trôi trên con sông vùng kề cận dãy Trường Sơn, chúng ta lại chạm được vào một kho báu tiềm tàng của tâm hồn Việt Nam. Người nghệ sĩ lớn đã cảm hộ cho chúng ta, nói hộ cho chúng ta những gì tàng chứa trong cảnh trí non sông và lòng người, không biết từ đời kiếp nào.

Có lẽ nỗi buồn không phải là mục tiêu sáng tác của Dương Thiệu Tước. Nó chỉ là kết quả. Ông chỉ nắm bắt những cảnh trí, và từ cảnh sinh tình, ông bộc lộ ra những tâm tình bất biến của truyền thống tình cảm Việt Nam. Áng Mây Chiều là một khơi nguồn ký ức của một cuộc chia xa trong thời chinh chiến của một kẻ “ra đi khắp bốn phương, nơi biên cương chốn sa trường” với một hình bóng “trong sương thu bóng ai ngồi nhớ nhung hoài tình xưa.” Ðó có thể là một tâm sự riêng của một người vào một thời nhất định, nhưng cũng có thể là một điển hình của lịch sử chinh chiến xưa nay.