NHẠC "SẾN" LÀ GÌ?

Có lẽ trong đời bạn đã hơn một lần "bị" người khác bình phẩm: Sao mà "sến" quá đi! Khi bạn chỉ vừa mới hát một câu, thốt dăm ba tiếng hoặc ngay cả bộ đồ bạn đang mặc, bức tranh bạn vẽ, món quà bạn chọn... cũng có thể bị coi là "sến". "Sến" quả là muôn hình vạn trạng, nhưng nếu cắc cớ hỏi lại: "Sến" là gì ? thì e rằng người vừa bình phẩm cũng... ngắc ngứ vì không thể giải thích một cách thỏa đáng. Ở phạm vi chuyên đề này, chúng tôi chỉ xin lạm bàn về "nhạc sến" - một thực thể luôn hiện hữu trong dòng chảy âm nhạc mấy chục năm qua...

Chưa có một quy định "chuẩn" nào để phân biệt bản nhạc này thuộc loại "sến", bản kia không "sến" nhưng không biết do đâu mà hầu như tất cả các bản nhạc được sáng tác trước 1975 - nhất là những bản có điệu boléro, rumba, ballade... đều bị quy là nhạc sến (tiếng "sến" được hiểu theo nghĩa dè bỉu, mỉa mai, khinh thị...). Vậy thì "sến" là gì?

Theo ý kiến của nhiều lão làng trong giới ca nhạc thì "sến" do chữ sen (trong từ con sen: người giúp việc nhà) đọc trại mà ra. Trước 1954, chỉ có ở miền Bắc mới gọi "ô sin" là con sen, trong Nam gọi là "ở đợ". "Sến" thường là những cô gái quê con nhà nghèo, ít học phải ra tỉnh ở đợ, vì vậy trình độ hiểu biết cũng không cao. Do thường giúp việc cho chủ Tây hoặc trong các gia đình theo Tây học nên các cô được các nhà văn, nhà báo có óc hài hước thêm cho cái tên "Marie" phía trước để trở thành Mari-Sến. Sau 1954, "Mari-Sến" vào Nam. Dạo đó, nước máy chưa được đưa tới từng nhà, chiều chiều các Mari- Sến lại tụ tập quanh cái máy nước (fontaine) để hứng nước gánh về nhà, từ đó lại đẻ thêm cái tên "Mari-Phông ten". Trong khi đứng chờ đầy gánh nước, các cô thường vui miệng hát với nhau những câu đại loại như: "Anh ơi nếu mộng không thành thì sao? Non cao, biển rộng biết đâu mà tìm…" (Duyên kiếp - Lam Phương) hoặc: "Chiều nay có phải anh ra miền Trung, về thăm quê mẹ cho em về cùng..." (Quen nhau trên đường về - Thăng Long). Thế là thành... nhạc sến! Một sự hình thành quá đỗi "mơ hồ" nên cũng khó mà định nghĩa. Thôi thì, hễ loại nhạc nào mà các chị gánh nước mướn, các anh đạp xích lô, thợ thuyền (gọi chung là giới bình dân) khoái hát thì... đó là “nhạc sến”!

Hãy tạm bằng lòng "nhạc sến" là như vậy, nhưng sẽ thật sai lầm khi quan niệm "nhạc sến" với hàm ý khinh thị, chê bai bởi trong dòng nhạc bình dân này có rất nhiều tuyệt tác mà chưa chắc các nhạc sĩ dòng nhạc "hàn lâm" đã sáng tác được, như: Khúc ca ngày mùa (Lam Phương), Hoài thu (Văn Trí), Xóm đêm (Phạm Đình Chương), Ai lên xứ hoa đào (Hoàng Nguyên), Nắng chiều (Lê Trọng Nguyễn), Đường xưa lối cũ (Hoàng Thi Thơ), Nửa đêm ngoài phố (Trúc Phương), Thương hoài ngàn năm (Phạm Mạnh Cương), Nắng lên xóm nghèo (Phạm Thế Mỹ)...

"Tạm bằng lòng" như đã nói ở trên nhưng cũng còn có khá nhiều người "không bằng lòng chút nào" - họ là những người làm ra bài hát (nhạc sĩ) và những người hát (không cứ gì phải là ca sĩ).
Nhạc sĩ sừng sộ:
"Nhạc của tui được rộng rãi quần chúng hát. Lên non, xuống biển, len lỏi vào tận hang cùng ngõ hẹp, sức "công phá" như... sóng thần! Thử hỏi "nhạc hàn lâm" đã có sức hấp dẫn như thế chưa? Mục đích của âm nhạc là tạo được sự đồng cảm ở mọi tâm hồn, nhạc của tui đã đạt được điều đó và còn... hơn thế nữa! Thế thì sao lại gọi là “nhạc sến” ?".
Người hát thì cải chính:
"Sến thế nào được. Đó là loại nhạc dễ nghe, dễ hát và nhất là hợp với tâm trạng (tùy thời điểm) của tôi. Thế là tôi thích, tôi hát hoài: "Tôi với nàng (cóc cóc cóc cóc) hai đứa (cóc cóc cóc cóc) nguyện yêu nhau (cóc cóc cóc cóc). Tha thiết từ đây (cọc cọc cọc cọc) cho đến (cọc cọc cọc cọc) ngày bạc đầu (cọc cọc cọc cọc)...”.
Xem ra, cuộc tranh luận về "nhạc sến" chưa chắc đã dừng lại ở đây !

* Anh có… tự hào khi được "phong" là "Vua nhạc sến" không? Và theo anh "nhạc sến" là gì?

- Thú thật, cho đến bây giờ tôi cũng không biết ai đã "phong... vua" cho tôi, và "phong" từ bao giờ. Tự hào à? Biết nói thế nào nhỉ, nhưng rõ ràng chữ "vua" là... hơi bị hiếm! Đã là vua là... trên tất cả (cười). Còn về từ "sến", tôi không thể phân tích. Với tôi, không hề có “nhạc sến” mà chỉ có nhạc hay và nhạc dở mà thôi (đương nhiên nhạc hay mới có giá trị). Nếu từ "nhạc sến" là dùng để chỉ dòng nhạc dành cho giới bình dân thì tôi chịu lắm và tôi rất tự hào khi được rộng rãi quần chúng hát nhạc của mình.

* Nhưng nhạc của anh cũng phải "có cái gì đó" người ta mới "chỉ mặt, đặt tên" rằng… "sến" chứ ?

- Trước 1975, giới làm nhạc rất dễ kiếm tiền. Tiền tác quyền một bản nhạc có khi mua được chiếc xe hơi, nhạc sĩ lại được "đặt hàng" tới tấp, do vậy mới nảy sinh ra loại "nhạc thị trường". Giai đoạn này tôi cũng có sáng tác các ca khúc như: Nhẫn cỏ cho em, Yêu người chung vách, Trả nhẫn kim cương... Có thể từ loại nhạc này mà người ta gọi là "nhạc sến" cũng nên. Sau 1975, "e" nhạc của tôi có tính chất dân gian, mang âm hưởng cổ nhạc (3 Nam, 6 Bắc), chẳng hạn các nhạc phẩm: Tình ngoại, Bằng lòng đi em, Để tóc nàng ngủ yên, Qua ngõ nhà em, Làm dâu xứ lạ, Nhành cây trứng cá... Cái đẹp của quê hương mình sao mình lại không ngợi ca, tôn vinh mà lại dè bỉu là... "sến" ! Tôi nghĩ trừ những người bày đặt "chảnh", còn thì bất cứ ai có tinh thần dân tộc đều yêu mến dòng nhạc trữ tình quê hương.

* Và anh vẫn trung thành với khuynh hướng sáng tác nhạc bình dân đại chúng ?

- Tại sao không? Đó là "e" nhạc sở trường của tôi và tôi vẫn trung thành với khuynh hướng sáng tác đó cho đến bây giờ. Công chúng bình dân đón nhận nhạc của tôi một cách nhiệt tình thì tôi cũng phải có nhiệm vụ viết nhạc phục vụ giới bình dân. Tôi đã từng nói: "Bao giờ nước mình giàu, không còn người đạp xích lô, thợ hồ, ô sin... lúc đó tôi sẽ viết... nhạc sang" (cười). Mà nhạc của tôi cũng "phát triển" ra tận Hà Nội lận đó. Vừa rồi tôi ra ngoài đó, được anh em tiếp đón nhiệt tình lắm. À, còn chuyện này nữa, ca khúc Phượng Sài Gòn của tôi được Đài Truyền hình TP.HCM trả tác quyền đến... 9 triệu! Vậy thì hà cớ gì lại phải "chuyển tông" trong sáng tác.

"Trong tranh vẫn có "sến” chứ! Ví dụ như tranh của họa sĩ Lê Trung trước đây. Ông thường vẽ phụ nữ ngực tròn, mặc áo bà ba đội khăn hoặc nón rất Sài Gòn. Nói chung là bình dân. Nhưng chân dung các nhà văn như Hồ Biểu Chánh, bà Tùng Long... của ông thì vẫn đầy cá tính. Nhiều người nhớ ! “Nhạc sến” thường tập trung vào điệu boléro. Theo tôi, ngoài tính mòn, đơn điệu, boléro có ưu điểm là rất thích hợp với giọng nam của các ca sĩ Sài Gòn. Các nhạc sĩ như Lam Phương, Hồ Đình Phương, Thanh Sơn... là những cái tên được biết đến từ “nhạc sến”. Nói không quá, “nhạc sến” rất đặc trưng cho đời sống thị dân”.

"Nói chú đừng giận, bài Phượng hồng phổ thơ của chú sến chảy nước", chàng trai 20 tuổi tóc tai kiểu hip-hop nói thẳng thừng. Tôi, người viết xem chừng đề tài hấp dẫn nên cũng đề nghị thẳng thừng theo kiểu "những nốt nhạc vui": "Mời bạn nói". Và tôi đã lắng nghe. Ra là thế ! Thế hệ trẻ 8X hôm nay không thể tin nổi, không thể chấp nhận nổi có một gã nào đó trạc tuổi mình suốt một năm dài ngồi cạnh bàn, học cùng lớp để ý cô bạn gái mà vẫn cứ: "bài thơ còn trong cặp... giữa giờ chơi mang đến lại mang về...". Nhát gái đến thế, "yếu" đến thế thì "sến" là cái chắc. Bây giờ, chỉ cần một cú nhắn tin chớp nhoáng là alê hấp! Ra cà phê hộp ngồi ngay. Yêu à? Tỏ tình à? Đây, nhanh gọn lẹ: "Anh là number one, vừa đẹp trai lại vừa dễ thương...". Không yêu nữa cũng chẳng sao: "thà như thế, thà rằng như thế...", "không yêu hết tình còn nghĩa...". Đỡ lôi thôi, đỡ mất thì giờ, khỏi mang tiếng "sến".
Vậy là rõ! Chỉ mới 2 thập niên thôi, Phượng hồng của Vũ Hoàng từng làm thổn thức bao nhiêu thế hệ nay đã trung niên. Hóa ra vụ "nhát gái" có vô khối người giống như gã nhà thơ họ Đỗ. Người bạn U60 của tôi gầm lên: "Nó dám nói thế à? Âm nhạc của tụi nó nghe tai này lọt qua tai kia, có ai nhớ nổi một câu không chứ?...". Tôi can rằng đừng nổi nóng, thế hệ khác nhau là tất yếu. Cũng nên lắng nghe ý kiến khác với mình chứ. Nhạc sĩ Vũ Hoàng có buồn không? Tôi thì không, tôi cần nghe ý kiến của những 8X hôm nay.

Sến hay sang ?

Vậy, các bạn trẻ. Tôi tạm tiếp nhận những ca khúc sôi động, tưng bừng hôm nay của các bạn là sang nhé. Tôi chỉ kể một câu chuyện cũ, chuyện của một người đã từng có thời tuổi trẻ.
Thuở ấy, tôi nghe Phạm Duy, Trịnh Công Sơn, Ngô Thụy Miên... tôi cũng đã từng cười vào những bài hát boléro: "Mưa ướt lạnh trong đêm... Đứng bên thềm ga vắng… hắt hiu ngọn đèn vàng em tiễn anh…". Tôi từng bĩu môi: "Gác lạnh về khuya cơn gió lùa… trăng gầy nghiêng bóng cài song thưa… nhớ ai mà ánh đèn hiu hắt… gác trọ buồn đơn côi, phố nhỏ vắng thêm một người…" và tất nhiên sẽ lắc đầu khi nghe: "đời tôi cô đơn nên yêu ai cũng cô đơn…", "anh nghèo nên không nhẫn kim cương, tặng em nhẫn cỏ bình thường…". Và thêm nữa, một ca khúc không sang dù chưa chắc sến: "Lòng mẹ bao la như biển Thái Bình dạt dào... tình mẹ êm ái như đồng lúa chiều rì rào… lời ru man mác êm như sáo diều rì rào… tiếng ru êm đềm mẹ hiền năm tháng triền miên…" vân vân và vân vân... - những ca khúc lời lẽ không ẩn dụ tượng trưng, không triết học cao siêu chỉ được xếp vào loại bình dân hay gọi là sến cũng được.
Ta hãy thử làm một sự sắp xếp nho nhỏ: đặt những ca từ sến ấy bên cạnh những ca từ được gọi là sang.
Quả thật, thế giới trong thời đại ta đang sống đã trở nên nhỏ hẹp, đời sống sôi động, nhịp sống nhanh, tiện nghi, phương tiện vật chất nhiều. Cách sống, cách nghĩ cũng đã khác thì âm nhạc chẳng cần phải cứ là boléro, thành ngữ chỉ nhạc sến mới là sến. Ngay đến: "Trả lại em yêu khung trời đại học...", "Em tan trường về… anh theo Ngọ về... chân anh nặng nề, lòng anh nức nở…", rồi: "Gửi gió cho mây ngàn bay… gửi bướm đa tình về hoa…" và "Đêm qua mơ dáng em đang ôm đàn dìu muôn tiếng tơ" trong cách suy nghĩ nhanh gọn lẹ, hiệu quả hoặc không hiệu quả của số đông nhạc sĩ trẻ, một bộ phận người nghe trẻ thì hôm nay, những Phạm Duy, Nguyễn Văn Tý, Đoàn Chuẩn - Từ Linh,... đều thành sến tất tần tật chứ còn gì nữa.
Bao nhiêu thập niên trôi qua, người ta thường quan niệm sến là dùng cho bình dân, là nông thôn, là ngoại ô đèn vàng hiu hắt... Thật vậy không? Đúng thế không? Người viết không dám kết luận, chỉ thấy rằng có vô khối người "con nhà giàu học giỏi" hẳn hoi, có bằng cấp hẳn hoi, ở ngay giữa lòng thành phố rực sáng hẳn hoi, cứ bật karaoke lên là nhạc sến đấy thôi! Mà "sến" không chừng đã trở thành "sang" mất rồi. Ai dám bảo chỉ dành cho người bình dân nữa nào.

Mọi người gọi nhạc "sến" không có nghĩa là không thích nghe nhạc đó. Giống như tôi thường thì chỉ nghe nhạc của Trịnh Công Sơn, Phú Quang, và những bản nhạc do Tuấn Ngọc, Quang Dũng... hát. Nhưng đôi lúc, tôi cũng nghe những bản nhạc bolléro cũ xưa. Tùy thời điểm và tùy tâm trạng mà người nghe cảm thấy thích nghe loại nhạc nào. Theo tôi, nhạc "sến" là những bản nhạc có giai điệu dễ nghe như bolléro, rumba... cộng vào đó là ca từ bình dân, dễ hiểu, tả thực không cách điệu, không ẩn dụ. Nhạc sến không có nghĩa là những bài nhạc thời xưa, nhưng đa số những bài nhạc xưa đều mang giai điệu và ca từ như vậy. Ngày nay, cũng có nhiều nhạc "sến" như nhạc của Ngọc Sơn hay Duy Mạnh... Nói tóm lại, nhạc "sến" là nhạc có ca từ và giai điệu dễ nghe, dễ hát, hát lên ai cũng có thể hiểu được.
Tất cả những người nghe và không nghe nhạc "sến" hiểu rằng những bài nhạc "sến" thường có giá trị nghệ thuật thấp hơn những bài nhạc "sang" nhưng bù lại nó rất chân thật và gần gũi.

Qua bài viết về nhạc "sến" của báo Thanh Niên, tôi cảm thấy hơi bức xúc. Tại sao người ta lại chỉ trích nhạc "sến", nó đâu có làm hại gì ai đâu. Tôi cũng là người nghe được rất nhiều loại nhạc và tôi thấy rằng nhạc nào cũng có cái hay của nó. Không thể nào vì anh không thích mà anh đi nói xấu nó. Tôi thấy trong các loại nhạc thì nhạc "sến" là dễ đi vào lòng người nhất, không chỉ có các bậc trung niên mà cả với giới trẻ như chúng tôi (Tôi năm nay 22 tuổi). Tôi mong các nhạc sĩ và các ca sĩ hát nhạc "sến" biết rằng dòng nhạc của họ vẫn được rất nhiều người nghe đón nhận. Họ hãy cứ yên tâm sáng tác.

Tôi chỉ là một thanh niên bình thường và công việc của tôi cũng chẳng liên quan gì đến nghệ thuật nói chung và âm nhạc nói riêng. Song cũng như bao người khác, tôi cũng có nhu cầu được nghe nhạc, được lắng mình trong những giai điệu trầm bổng, khi sôi nổi, khi thiết tha, khi ồn ào, khi lắng dịu. Tôi đã đọc các bài viết về nhạc "sến" trên báo Thanh Niên. Tôi thật sự rất vui mừng vì cuối cùng đã có một tiếng nói mà tôi chờ đợi từ rất lâu, một tiếng nói mà theo tôi tác giả Hoàng Phủ Ngọc Phan đã nhìn thẳng vào vấn đề để nói chứ không nhân danh những khái niệm cao qúy như “trữ tình”, “nhân dân”, “bình dân”, “quê hương”.
Quả thật, vấn đề nhạc "sến" đã từng được đề cập đến nhiều lần và cũng từ lâu rồi. Phần lớn các bài viết đều do những người trong "nghề", hay chí ít cũng là những người làm nghệ thuật viết ra, tức là đều do những người có trình độ hiểu biết về nghệ thuật và âm nhạc chấp bút. Điều làm tôi chưa thật sự hài lòng với những bài viết đó là dường như các tác giả đều cố tình hiểu sai suy nghĩ và quan điểm của những người trót có nhận xét rằng bài hát này hay bản nhạc này là "sến".
Tôi không dám chụp mũ cho tất cả các tác giả đó và cũng không dám thay mặt cho một bộ phận độc giả nào đó chẳng may đồng ý kiến với tôi để nói lên điều này. Cũng là nói về đề tài chia tay chia ly trong tình yêu nhưng tại sao bài hát "Chia tay hoàng hôn" của nhạc sĩ Thuận Yến không bị coi là sến, trong khi những lời hát từng nổi tiếng với giọng ca Phương Thanh như "đừng buồn em hỡi khi đã lỡ yêu anh rồi, bận lòng chi nữa hỡi em anh phải quên em sao" lại được nhiều người cho là "sến". Ở đây ngoài yếu tố lời cũng cần xem xét cả yếu tố giai điệu và cách thức thể hiện bài hát. Có những bài hát ca từ cũng không quá khổ đau nhưng giai điệu lại lê thê và giọng ca thì cố nỉ non, rên rỉ, khiến cho bài hát trở nên hết sức thiểu não và thê thảm.
Hoặc cũng về đề tài nỗi nhớ trong tình yêu, chúng ta hẳn không thể quên những lời ca đầy chất thơ đã được Phú Quang thổi hồn âm nhạc như “anh xa em, trăng cũng chợt lẻ loi, thẫn thờ. Biển vẫn thấy mình dài rộng thế. Xa cánh buồm một chút đã cô đơn”, nhưng bên cạnh đó là giọng ca ướt át và nỉ non một cách cố ý của Duy Mạnh khi hát “người yêu ơi có biết anh nhớ em nhiều lắm”. Như vậy có thể thấy có bài “sến” vì lời, có bài sến vì “nhạc”, hoặc có bài lại “sến” vì giọng hát và cách thể hiện của ca sĩ.
Đơn cử ca khúc “Đi về nơi xa” đã từng gắn với tên tuổi Đan Trường. Nếu bạn đã từng nghe ban nhạc “Da vàng” phối và thể hiện, bạn sẽ thấy đó là một bản ballad nhẹ nhàng, nhưng khi được ca sĩ Đan Trường thể hiện bằng chất giọng mềm mại hơi nữ tính, ca khúc đó rất dễ bị xếp vào hàng nhạc "sến".

Tôi ngạc nhiên là nhiều tác giả cố tình đánh đồng nhạc "sến" với những bản nhạc trữ tình khác. Với tôi “nhạc sến” dùng để chỉ những bài hát thường là về những tan vỡ, mất mát trong tình yêu, với những ca từ được cường điệu về sự khổ đau và được thể hiện theo lối nỉ non quá mức, thậm chí là nức nở. Còn những bài hát về quê hương đất nước, về tình yêu đôi lứa được hát lên bởi những giọng ca chân thành và tha thiết sẽ không bao giờ bị khán giả coi thường. Những ca sĩ bị coi là hát nhạc "sến" nên chăng cũng tự xem lại cách thể hiện của mình, có nhất thiết phải tỏ ra đau khổ, bi thương, não nề đến thế hay không.
Tôi và nhiều thế hệ độc giả khác đều rất thích bài hát “Bài ca không quên”. Đó là một ca khúc rất hay, trong đó có nói tới những gian khổ và hy sinh trong chiến tranh, nhưng trên hết tôi nghĩ tác giả Phạm Minh Tuấn không muốn hướng ca khúc của mình theo kiểu kể khổ về những gian truân của người chiến sĩ mà chỉ muốn nêu bật lên tinh thần quả cảm, bất chấp khó khăn. Bởi vậy, bài hát tuy có chất “bi” nhưng không “luỵ” mà vẫn rất hào hùng. Nói tới bài hát này chúng ta không thể quên giọng ca Cẩm Vân, người được coi là thể hiện rất thành công. Nhưng cũng phải thừa nhận, Cẩm Vân chỉ thể hiện rất đạt bài hát này trước đây mà thôi. Những năm sau này, tôi cảm thấy Cẩm Vân không hát được như xưa nữa, vẫn là Cẩm Vân đấy nhưng “sến” quá, não nề quá, bi thương quá, thành ra thay vì ngợi ca đức tính hy sinh cao quý của người chiến sĩ lại gợi lên không khí u ám của những mất mát, đó phải chăng là điều mà nhạc sĩ Phạm Minh Tuấn muốn gửi gắm?
Vậy “sến” hay “không sến”, bản thân người nhạc sĩ và ca sĩ tự biết. Tôi chỉ mong rằng sẽ không có người cố tình hiểu sai nhạc "sến” để biện minh cho những sáng tác nghệ thuật yếu kém của mình.

Thông thường âm nhạc phản ảnh nét đặc thù của một nền văn hóa hay xã hội nào đó ở một thời điểm nhất định. Tôi không để ý lắm nhạc nào là "sến" và nhạc nào là "sang" (tôi không sành điệu lắm về âm nhạc). Tôi chỉ biết chắc chắn một điều là có một dòng nhạc mà ở đó âm hưởng lẫn ca từ của nó đã thật sự đi vào lòng người, thể hiện được cái "hồn" của âm nhạc. Chính thế mà nó cứ ngấm thật sâu vào lòng người ta, và được người ta hát từ thập niên này sang thập niên khác, từ thế hệ này đến thế hệ khác. Tôi dám chắc rằng dòng nhạc ấy sẽ còn được người ta hát mãi đến dài lâu sau này.
Không biết các nhạc sĩ và các ca sĩ chân chính có suy nghĩ gì không, còn riêng tôi thấy rất buồn và đau lòng nữa khi nghe những lời nhạc đại loại như "con trai yêu ai yêu chỉ vài ngày...". Còn những người làm văn hóa thì đã suy nghĩ gì nhỉ, khi những sản phẩm văn hóa rất chi là kém văn hóa cứ vô tư phát hành, ở các quán café hay ra rả trên môi các bạn trẻ... Cứ phải nghe hoài những bài nhạc kiểu "hiểu nói gì chết liền" đó thật không biết có ai buồn như tôi?
Nga

Xin cảm ơn nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Phan về xuất xứ của từ "sến" và đặc biệt là "Mary Sến" hết sức thuyết phục.
Trước 1975, nghệ sĩ hài Tùng Lâm trong một tác phẩm hài phê phán trào lưu thêm tên tây trước tên Việt như Philip, Cathy... ông giới thiệu 2 nghệ sĩ là kép Hoàng Núi và đào Mary Sến. Theo tôi, ông muốn nhấn mạnh sự kệch kỡm: Mary - nói tắt của Marilyn Monroe chăng rồi kèm thêm Sến. Vậy có phải ông là người tiên phong dùng từ Mary Sến?
Thanh Lê

Tôi đồng tình với ý kiến của ông Hoàng Phủ Ngọc Phan. Khi chưa đọc bài viết của ông, nhận thức mang tính cảm tính của tôi về nhạc "sến" là những bài hát có nội dung đơn giản, hơi dung tục, và có vẻ yếu đuối, các ca sĩ khi hát những bài này thường cố thể hiện sự bi thương, đau khổ... Nói chung, tôi nghĩ rằng đó là những bài hát dành cho những thị hiếu dưới trung bình.
Cat Hanh
(TP.HCM)

Tôi tán đồng quan điểm của nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Phan (H.P.N.P.) nhưng xin mạn phép làm rõ thêm vài điểm:
1- Đã từng sống trọn thời thơ ấu ở Sài Gòn (SG), tôi chia sẻ với nhà văn H.P.N.P. về xuất xứ của nhạc "sến". Luận điểm của ông rất có lý và có bằng chứng cho thấy là các nhạc Mambo đó đã từng là cơn "sốc" cho dân SG vào thập niên 60 (Hãy nghe bài vọng cổ "Tư Ếch đi Sài Gòn" của soạn giả Viễn Châu để thấy cái nổi đình nổi đám của loại nhạc này vào thời đó).
2- Vì vậy, "sến" xuất phát từ nhạc hải ngoại và lai căng chứ không phải của sáng tác trong nước. Thế nên chẳng có lý do gì mà cho "bolero hay rumba" là "sến".
3- Cho dù anh Vinh Sử có tự nhận mình là tác giả của nhạc "sến" thì nhạc anh cũng không phải là "sến" theo luận cứ nói trên.
4- Và như vậy, tôi xin định nghĩa "sến" nên hiểu là một thị hiếu thẩm mỹ của một tầng lớp người nào đó thích nhạc hải ngoại và lai căng và nó là thể hiện của một xu hướng "muốn học làm sang". Như vậy, "sến" không phải là chủng loại nhạc, cũng không phải là giai điệu, càng không phải là nhạc sáng tác trong nước, nhạc của người Việt, cho dù phong cách sáng tác có khác nhau.
Như vậy, hãy xem quan niệm về "sến" trong âm nhạc của ta hiện nay có đúng chưa?
Trần Thanh Phong

Đọc bài Nhạc "sến" là nhạc gì? tôi thấy có nhiều tâm đắc vì cá nhân tôi rất thích dòng nhạc này mặc dù tôi cũng thích những dòng nhạc khác nữa.
Trần Văn Hùng
(TX Châu Đốc)

Trong thực tế không chỉ khi nghe một bài nhạc được viết với những điệu nhẹ nhàng như bolero, ballad ... thì mọi người đều qui đồng đó là "sến" hay nghèo hèn, hay chỉ thích hợp với tầng lớp nào đó trong xã hội. Thật ra, trong cuộc sống đôi khi chúng ta bắt gặp những tình huống không liên quan gì đến âm nhạc cũng bị cho là "sến" như cách ăn mặc, giọng nói, cử chỉ, hành động hay đơn giản chỉ là một sở thích nào đó hơi khác người một chút... Chính vì lẽ đó, theo tôi từ "sến" mà mọi người dùng ở đây có thể tóm lượt là để mô tả:
1. Trong âm nhạc: những bài hát có tính chất tự sự, than vãn cho một cuộc tình hay tình huống nào đó trong cuộc sống có đoạn kết thường bế tắc, không lối thoát. Hầu hết những bài nhạc này thường tương tự nhau (Nhẫn cỏ cho em, Áo em chưa mặc một lần, Vùng ngoại ô, Chuyện tình Lan và Điệp...)
2. Trong xã hội: Đơn giản chỉ là những điều không thích hợp hoặc lập dị.
Đặng Hoàn Khải
(Gò Vấp, TP.HCM)

Nhạc sến hay nhạc rầu rĩ

Theo ý kiến của riêng tôi, không có loại nhạc nào là sến cả. Tuy nhiên, trình độ và sở thích nghe nhạc của mỗi người là khác nhau nên những bài hát có giai điệu dễ nghe dễ hiểu, dễ hát theo như bolero, slow..., được nhiều người ưa thích. Cái quan trọng là lời của bài hát có lành mạnh hay không, có rầu rĩ, bi quan quá hay không. Đa số các bài hát bị gọi là nhạc sến vì nó có lời lẽ buồn quá, qụy luỵ quá khiến cho đôi lúc nghe cũng phải nổi gai ốc. Hồi nhỏ, tôi cũng hay nghe loại nhạc bị coi là sến này và chị tôi đã không cho, vứt hết băng nhạc của tôi và bắt tôi nghe loại nhạc khác để cho "vui vẻ" hơn. Bây giờ nhớ lại vẫn còn thấy ấm ức, mỗi lần đi qua quán café nghe lại những bài nhạc cũ vẫn thấy hay. Nhưng tôi vẫn cảm ơn chị tôi vì nhờ vậy mà tôi biết thêm được những bài hát mới vui nhộn.
Nguyễn Đức Tâm

"Sến" - từ ngữ dùng để miệt thị

"Và nói cho cùng, sến là gì? Theo tôi, sến là biểu hiện những dạng thị hiếu thẩm mỹ dưới trung bình. Tiếng Pháp không có từ sến nhưng có từ tương đương: sous - culture (dưới văn hóa)" - Hoàng Phủ Ngọc Phan.
Theo tôi, ông Hoàng Phủ Ngọc Phan không nên so sánh "sến" tương đương với "dưới văn hóa". Một xã hội được tạo nên bởi những con người có những tầng lớp khác nhau, do nhân sinh quan khác nhau nên cùng chung một thị hiếu là điều vô tưởng. Như thế nào gọi là thị hiếu dưới trung bình? Thị hiếu của mỗi người biểu hiện sự cảm nhận riêng của người đó, trong khi văn hóa là những điều mà con người đặt ra để cư xử thích nghi với xã hội đương thời.
Lê Thái Dũng

Tại sao gọi là nhạc "sến"?

Làm gì có cái gọi là nhạc "sến"? Và vì thế chẳng có loại nhạc nào gọi là nhạc "sang" cả.
Không rõ từ lý do gì mà có một số người gọi những bài nhạc mà mình không thích là nhạc "sến". Điều đó cũng đồng nghĩa với chê bai và bài bác. Điều này thật bất công vì luận cứ đó tạo một sự ngộ nhận rất lớn trong quần chúng âm nhạc. Rồi từ đó "sến" trở thành cái gì "quê mùa", "lạc hậu", "thấp kém"... trong sinh hoạt và đời sống con người.
Nên chăng Thanh Niên nên tiếp tục mở rộng diễn đàn để cho mọi người hiểu rõ vấn đề hơn. Nếu không trong tương lai, các thế hệ sau sẽ lầm lẫn và có thể vô tình giết chết một dòng nhạc rất hay mà phần lớn xuất phát từ tự tình dân tộc mang đầy màu sắc Việt Nam qua nhiều thời đai.
Trương Tuấn Tú
(Thủ Đức, TP.HCM)

"Sến" thật đáng yêu

Tôi vẫn thường dùng từ "sến" để trêu bạn bè, đồng nghiệp về gu âm nhạc hay thẩm mỹ của họ một cách trìu mến như cái cách người ta vẫn thường dùng để trêu ghẹo nhau, nhưng có lẽ sau khi hiểu rõ nguồn gốc và ý nghĩa không lấy gì làm hay ho của từ này có lẽ tôi sẽ chẳng bao giờ dùng đến nó nữa. Bản thân tôi cũng là một người mê nhạc "sến" vì giai điệu nhẹ nhàng, êm ái, dễ nghe, dễ đi vào lòng người của nó. Nếu nói đó là dòng nhạc dành cho giới bình dân thành thị thì lúc này đây tôi lại càng cảm thấy gần gũi với các chị ô-sin và những anh đạp xích lô hơn bao giờ hết. Đó chẳng phải là giá trị nhân văn của dòng nhạc này sao? Thú thật tôi chẳng thể nào bỏ phiếu cho những bài nhạc trẻ với những âm điệu chói tai và ca từ rỗng tuếch vào dòng nhạc "sang" được. Vậy những bài nhạc khó nghe ấy là nhạc gì? Chắc chắn không phải là sang rồi. Còn nhạc "sang" là nhạc như thế nào? Càng kén người nghe thì càng sang à? Theo tôi, công kích và miệt thị sở thích của người khác là điều không nên làm bởi đó là tự do cá nhân của mỗi người. Không thể cho mình là hiểu biết, là hơn người và cái mình thích thì cho là sang, cái mình không thích thì cho là thấp hèn bởi giá trị của một bài hát không phải là ở chỗ nó thuộc thể loại bình dân hay bác học mà là sức sống của nó qua thời gian, và nhạc dân ca mà ca sĩ Hương Lan, Thùy Trang biểu diễn không bao giờ là nhạc "sến" .
Minh Thu

Như thật không phải là thật

Chuyện về chữ Mari Sến của nhà văn nghe rất chi tiết nhưng hình như không đúng. Chữ Mari Sến hình như đã được dùng trong một truyện ngắn của Nguyễn Công Hoan, sáng tác trước năm 1960 nhiều. Và như vậy chữ sến có nhiều khả năng xuất phát từ chữ Sen: con Sen, thằng Xe, chị Bếp... chỉ những người làm các việc phục vụ trong các gia đình giàu có quyền quý ngày xưa.
Còn bây giờ người ta lại còn sáng tạo ra chữ Sang để đối lập với chữ Sến - "thật sến hết chỗ nói" - rồi phân loại ca sĩ này chuyên hát nhạc sang, ca sĩ nọ làm mới mình bằng dòng nhạc sang... Mong các nhà ngôn ngữ học chỉ ra sự kệch cỡm của cuộc hôn nhân ngôn từ gượng ép của "tính từ sang bổ nghĩa cho danh từ nhạc" đã làm nên một thứ hơn cả nhạc.

Tôi rất mừng khi đọc được bài viết của nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Phan. Thực sự tôi đã nghe rất nhiều từ "sến" và đôi khi cũng dùng để chê bai. Nhưng tôi không mô tả được chính xác thế nào là "sến". Tôi cảm thấy bài viết này của nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Phan thật thuyết phục và thẳng thắn. Tôi cũng hy vọng rằng trong thời gian tới với nỗ lực của các nhà văn, nhà báo các nhà làm nghệ thuật thì "sến" sẽ bớt đi để Văn hóa Việt được trong sáng và phát triển hơn. Tôi cũng hy vọng Thanh Niên sẽ vẫn tiếp tục duy trì những bài viết và quan điểm thẳng thắn như vậy. Xin cảm ơn nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Phan và báo Thanh Niên.

* Tôi là thế hệ sinh sau năm 1975, tuổi đời còn khá trẻ (22 tuổi), có thể trình độ cảm thụ âm nhạc của tôi chưa phải là sâu sắc, nhưng thiết nghĩ dòng nhạc được gọi là "sến" kia thực sự là âm nhạc, bởi trong ca từ luôn có chất thơ, thơ và nhạc luôn hòa điệu tạo thành một cung điệu du dương, réo rắt mà thực sự bây giờ để tìm được trong dòng "nhạc trẻ" hiện nay đó là điều rất khó. Nói thế không phải tôi phủ nhận tất cả dòng nhạc mới hiện nay nhưng nếu chúng ta biết nghe và có sự lựa chọn trong thưởng thức thì sẽ hay hơn.

* Cần có cái nhìn công bằng hơn về nhạc "sến". Tôi thấy rất thú vị khi được xem những quan điểm khác nhau về nhạc sến, ai cũng có cái lý của mình. Tuy nhiên theo tôi, cần phải có một cách nhìn công bằng hơn với nhạc "sến". Quả thật trong dòng nhạc này có nhiều bài từ giai điệu, ca từ cho đến cách thể hiện của ca sĩ quá rên rỉ não nề, cần phải chọn lọc nhưng bên cạnh đó có rất nhiều bài mang đậm chất dân ca làm xúc động lòng người qua bao thế hệ và đến nay vẫn được nhiều người yêu thích. Vì vậy chúng ta không nên vơ đũa cả nắm và không nên dùng từ "sến" mang hàm ý đầy miệt thị để chỉ dòng nhạc này. Định hướng âm nhạc là cần thiết nhưng đừng vì ý thích của cá nhân mà chê bai, khinh rẻ dòng nhạc mà mình không thích. Âm nhạc là món ăn tinh thần, nó theo cảm quan của từng người, mà đã là "món ăn" thì mỗi người một ý. Anh thấy món phở ngon nhưng tôi không thích thì sao anh bắt tôi ăn được. Thế cho nên mới có chuyện nhạc giao hưởng thính phòng được mệnh danh là "Âm nhạc bác học" và ai cũng thừa nhận điều đó tuy nhiên không phải ai cũng muốn nghe.
Trên diễn đàn các nhà phê bình tha hồ đưa ra quan điểm đầy lý luận đúng đắn để phê phán dòng nhạc "sến" nhưng ở khắp nơi người dân vẫn cứ nghe, điều đó cũng đủ chứng minh sức sống của nó. Đừng cho tôi là thiên vị bởi vì dòng nhạc từ nhỏ đã ngấm sâu vào tâm hồn tôi là nhạc cách mạng vì tôi được sinh ra trong thời kỳ còn bao cấp nên những giai điệu đẹp, ca từ trong sáng của thể loại này đã thấm trong tôi. Nhưng tôi cũng rất xúc động khi được nghe những ca khúc mang đậm chất dân ca, đậm chất "Việt" qua sự thể hiện của các giọng ca ngọt ngào như Hương Lan, Thùy Trang, Cẩm Ly, Vân khánh, Quang Linh... Cảm ơn các nghệ sĩ và các nhạc sĩ đã cống hiến một món ăn tinh thần có sức sống lâu bền trong lòng công chúng. Chúng tôi luôn ủng hộ các anh chị!

* Tôi đã đọc loạt bài về nhạc sến hay không sến trên báo Thanh Niên và tôi cũng muốn đưa ra vài cảm nghĩ của mình:
Theo tôi, thưởng thức âm nhạc là nhu cầu giải trí của con người, dù trong bất cứ xã hội nào, bất cứ thời điểm nào. Mà đã nói giải trí, nghĩa là mỗi người có cách giải trí thích hợp cho mình.
Ai cũng có thể ngạc nhiên, dị ứng hay áp đặt những ngôn từ "hay", "không hay" cho một bài nhạc nào đó? Nhưng bảo người khác đồng ý với cách nghĩ của mình thì quả thật là điều đáng ngạc nhiên nhất. Không khác gì nói rằng: "Anh (chị) hãy giải trí theo cách của tôi!".
Nhu cầu giải trí của tôi, dĩ nhiên tôi thích nhạc thâm trầm, lắng đọng một chút. Nhưng tôi biết rằng nhiều người lại thích nhạc có nhịp điệu sôi nổi,... Tôi nghĩ, họ thích vì thấy nhạc ấy hạp với họ. Thế thôi. Chê thì tôi không dám, nhưng không ai có quyền buộc tôi thích như họ.

Nói đến "Nhạc sến" là nói đến sự hôn phối của "sến" với "âm nhạc" mà ra dòng Nhạc sến. Âm nhạc thì ai cũng đã biết đến món ăn tinh thần có từ ngàn đời, không thể thiếu mà dân tộc nào trên thế giới cũng có. Nhưng "sến" từ đâu đến và đi về đâu? Cuộc hôn phối ngoạn mục giữa "sến" với âm nhạc Việt Nam thế nào?

Từ "sến" có người cho rằng xuất xứ và biến thể từ từ "Ma-ri-sến", một ngẫu hứng của giới báo chí ghép chữ "Marie" với chữ "sến" để câu khách cho những bài viết giật gân, những xì-căng-đan vào thập niên 60 ở Sài Gòn. Cũng có giả thuyết cho rằng từ "sến" bắt nguồn từ chữ "sen" để chỉ người nhà quê, quen với ruộng đồng nhưng chiến tranh hay hoàn cảnh gia đình khó khăn bởi chiến tranh đã phải rời bỏ ruộng vườn mà trôi dạt lên thành thị kiếm sống bằng những công việc hạ tiện bởi trình độ khiêm nhường, quê kệt. Thường là việc nhà cho những gia đình khá giả ở thành phố hay cửa hàng. Từ đó, thành thị xuất hiện một tầng lớp nông dân bị chiến tranh xô đẩy ra khỏi ruộng vườn, trôi dạt vào cuộc sống thị thành ngoài ý muốn.
Để tồn tại, họ tiếp xúc với cuộc sống thị thành, tiếp nhận "văn hoá tây phương" du nhập ồ ạt vào Việt Nam theo gót chân những đoàn quân viễn chinh và văn hoá tây phương tràn vào Việt Nam nói chung; Sài Gòn nói riêng trong thập niên 60. Sự tiếp thu văn hoá nước ngoài theo hiểu biết, trình độ kiến thức hạn chế và hoàn cảnh khó khăn của người nông dân miền quê vốn dĩ chất phác thật thà đã tạo ra những hình ảnh dở khóc dở cười nơi thành thị sa hoa nhưng cũng đầy phức tạp. Ví như cô sen thấy cô chủ quần này áo nọ thì bẩm sinh thích làm đẹp của phái nữ trỗi dậy! Thấy cô chủ đi giày cao gót thì cô sen cũng tậu một đôi để dành cho dịp về quê ăn tết, thăm gia đình. Thấy cô chủ son phấn thì cô "Thắm" cũng phấn son... Nói chung là bắt chước người thành thị cho ra vẻ thị thành. Nhưng thu nhập kém nên phải xài loại rẻ tiền cùng với kiến thức hạn chế về thẩm mỹ trong trang phục, nghệ thuật làm đẹp từ (bằng) mỹ phẩm đã biến sự diệu hiền, dễ thương bản chất của cô gái quê nói chung thành những hình ảnh không tỉnh không thành mà sự kết hợp không hài hoà đã để lại ấn tượng không tốt đẹp mấy trong ánh mắt người dân thị thành. Về giao tiếp xã hội cũng không khá hơn, thấy cô chủ ăn nói văn minh là thỉnh thoảng chêm vô tiếng Việt một câu tiếng Pháp, tiếng Anh, thơ phú, triết lý phương tây thì cô sen cũng ráng nhớ một câu trong tuồng cải lương nào đó, một lời nhạc hóm hỉnh nào đó để diễn tả ý mình cho nó cao lên ngang tầm thời đại. (Anh tài xế của ông bà chủ hỏi chị sen hùng cứ dưới nhà bếp: "Sao không thấy hồi âm?..." lá thơ anh tỏ tình với chị thì chị trả lời cũng bằng âm nhạc cho nó du dương... "thơ gởi không tốn tiền, hồi âm làm sao thấy!" Họ đã thuộc nằm lòng lời nhạc "Sao không thấy hồi âm, thơ gởi đi mấy lần hồi âm sao không thấy..." của Châu Kỳ. Bản nhạc nói về sự mong tin trong tình yêu đôi lứa với điệu Bolero nức nở lòng người. Họ không hề có ý xúc phạm, coi thường hay chế diễu âm nhạc hoặc cải lương (là những thứ họ rất thích) Nhưng ở đây, sự vận dụng nghệ thuật nói chung; âm nhạc nói riêng vào đời sống ở trình độ "tài xế-cô sen" đã tạo ra những dị biệt trong mắt, bên tai người sành điệu.
Sự hiện diện của tầng lớp lao động này ngày càng đông nơi phố thị theo chiến tranh leo thang, theo đà phát triển hội nhập với văn minh thế giới của thành thị mà họ đã bất đắc dĩ có mặt. Nói một cách khác là một tầng lớp mới đã xuất hiện trong nhịp điệu cuộc sống ở thành thị đã thay đổi nhiều so với thập niên 50 - khi miền Nam thanh bình, cơm no áo ấm trong những năm ngắn ngủi của nền Đệ Nhất Cộng Hoà mà âm nhạc Lam Phương đã ghi lại "Khúc ca ngày mùa"; "Trăng thanh bình"... Họ bị hạn chế kiến thức và thu nhập so với người thị thành nhưng đã là con người thì ai cũng có nhu cầu về mọi mặt như nhau. Trong đó, nhu cầu về âm nhạc và tình yêu đôi lứa đã làm hao giấy mực của nhạc sĩ, văn sĩ thời đó khá nhiều.
"Sến" hội nhập vô đời sống thành thị ở tầng lớp nghèo. Nhưng không dừng ở đó mà leo thang đến giới cao hơn, những người ở hoàn cảnh khác hơn, khá hơn trong xã hội nhưng họ lại có sở thích ăn mặc cùng ăn nói như con ở (cô sen) nên người ngang hàng biểu thị sự coi thường bằng cách gọi họ là con sen thì ngại (không đúng) vì họ chẳng đi ở cho ai nên gọi trại đi là "sến" để ngầm nói người ấy không đi làm công việc hạ tiện nhưng ăn nói như người hạ tiện. Một ca sĩ chẳng hạn, ăn mặc diêm dúa hơn những ca sĩ bình thường khác, sẽ, được chấp nhận thì lắm người bắt chước và đương sự lên ngôi thần tượng về thời trang, y phục. Ngược lại, mang tiếng... "sến". Ý ngầm bảo cô ca sĩ đó ăn mặc diêm dúa như con ở. Một ví dụ khác: Người bạn trai tỏ tình với cô gái bằng cách trao một bó hoa nhân dịp... như tây phương thì không có gì để nói nhưng anh chàng đến hẹn lại lên với mái tóc bóng mượt - ruồi đậu cũng té, tóc mai quéo quéo vô lỗ tai, áo hoa hoè hoa sói, nhận thêm cái răng vàng để khi cười le lói hơn đời thì ngoài cô Ma-ri-sến, chẳng cô gái nào muốn nhận hoa, muốn đi dạo phố, coi ciné với cậu hai lúa.
Còn nhiều thí dụ, ta thấy thoạt tiên từ "sến" chỉ là danh từ chỉ một thành phần xã hội, cụ thể là tầng lớp đi giúp việc ở thành thị. Tại sao không gọi thẳng là đám con sen, phu xe cho tiện việc vì từ "sen" có trong tự điển Việt Nam. Có lẽ người Việt quen thói ăn nói vòng vo bắt người nghe suy nghĩ... mới là người sành điệu, hiểu biết! Nên nói "sen" trại đi thành "sến", lâu dần thành quen miệng và phổ biến trong xã hội. Ngôn ngữ thời thượng có dùng một từ ngữ khác mà thỉnh thoảng ta gặp lại trong những tác phẩm văn học cũ là "Liên tử" để chỉ người giúp việc trong nhà. Nhưng từ này không phổ biến nên chết theo quy luật đào thải tự nhiên của ngôn ngữ trong xã hội.
Đặc biệt của "sến" là người sến không mặc cảm về sự khác thường của mình như cô tiểu thư thuộc gia đình danh giá nhưng đã khánh tận, phải diêm dúa trong trang phục lỗi thời, giao tiếp hạ lưu để sống còn sẽ khép nép nơi đông người vì sợ người quen cũ trong giới thượng lưu nhận diện thì quê. Khác xa với cô gái nhà quê lên tỉnh thành với đôi guốc mộc, chiếc quần đen, áo bà ba, cái nón lá, ngữ âm quê mùa... "coon cá gô chong gổ nhải gồ gồ, kiu gột gột - con cá rô trong rổ nhảy rồ rồ, kêu rột rột." Bỗng một hôm, cô sen về thăm nhà dưới quê trong bộ cánh mới với quần ống loa, áo sơ mi cao cổ như cao bồi Mỹ, giày cao gót lêu khêu trên đường làng, mặt phấn son tri trét, người sực nức dầu thơm tân thời thay cho mùi chanh, mùi bưởi mà cô thường dùng khi xưa. Tiếng hỏi câu chào người quen cũ cũng kiểu cách hơn xưa vì nói năng lắm chữ mù mờ tối nghĩa... ai thấy chướng mắt mặc ai. Riêng cô, rất tự hào về sự "tỉnh hoá" của mình. Sao lại có thể tự hào về sự diêm dúa trang phục, lai căng ngôn ngữ... đó là nhận xét của giáo sư xã hội học, khoa học nhân văn. Với cô sen chỉ thấy mình đã hơn bạn bè trang lứa trong xóm cũ là vui rồi. Không tự hào sao được. (Chuyến này về quê, thể nào chả có vài chị em trong xóm nhờ mình dắt lên thành để có cơ hội đổi thay như mình.) Nửa thế kỷ sau, người dân quê không còn chạy giặc súng đạn thì chạy giặc đói nghèo. Lại trỗi lên phong trào lấy chồng Đài Loan, Đại Hàn còn thê thảm bội phần.
Trong hoàn cảnh xã hội của đất nước có 90% dân số làm nghề nông. Bỗng chiến tranh lan tràn và ngày càng khốc liệt đã xô đẩy những phận đời nông dân lên thành thị làm trò cười cho thiên hạ trong sự rẻ khinh từ khi từ "sến" với chức năng danh từ, chỉ một thành phần xã hội đã bị miệng đời lợi dụng từ "sến" để miệt thị, khinh khi người khác thì vô hình chung từ "sến" đã bị biến thành tĩnh từ miệt thị, chỉ tính cách thấp kém. Dù con người bị xã hội xếp vào thành phần "sến" mà nguyên gốc là "sen" không hề đáng khinh như những kẻ rởm đời, có địa vị trong xã hội không chừng! Những người trưởng giả học làm sang thì xã hội nào, thời nào cũng có. Những người thiếu căn bản ngữ pháp tiếng Việt, xài từ tùy tiện làm cho tiếng Việt trở nên tối nghĩa, sự nhập nhằng danh từ và tĩnh từ trong ngôn ngữ nói ngày càng phổ biến sau 75.
Trở lại vấn đề, Chúng ta đi mang theo quê hương - có "sến" theo cùng! Ra hải ngoại "sến" vẫn sống hùng sống mạnh ở chợ, hãng xưởng... Lãng mạn không đúng nơi thành lãng nhách, bị gọi là... sến. Tóm lại, sến hay không là chuyện (việc) xảy ra có phù hợp với thời gian, không gian thích hợp cho chuyện (việc) hay không. Sến không mang ý nghĩa rẻ khinh như người ta vẫn thường nghĩ về nó. Ở môi trường, không gian, thời nào, con người ứng xử tương hợp thì không "sến". Trong một vài trường hợp đặc biệt, "sến" bước ra khỏi một cá nhân, ví dụ, mọi người đi đám ma đều mặc đồ đen. Nhưng có một người, vài người mặc áo đỏ thì bị số đông coi là sến. Không ai quan tâm tìm hiểu đến thiểu số áo đỏ muốn có một kỷ niệm cuối cùng với người quá vãng vì họ đã cùng người quá vãng mặc áo đỏ trong một dịp đặc biệt nào đó mà bây giờ nhóm áo đỏ của họ vừa mất đi một người bạn. Họ mặc áo đỏ để tiễn đưa người bạn trong nhóm áo đỏ lần cuối. Tự thân những cái áo màu đỏ không làm cho không khí tang lễ kém phần trang nghiêm, thậm chí mang nhiều ấn tượng về kỷ niệm nhưng chính sự miệt thị thiếu suy xét của đám đông làm cho tang lễ ồn ào.
Xét cho cùng, "sến" là đặc sản nên cần người thưởng thức sành điệu.

*Nhạc sến

Với những trình bày ở trên, tóm lại là một tầng lớp ra đời trong xã hội chiến tranh leo thang. Sự hình thành giai tầng mới trong xã hội luôn kèm theo những đóng góp và nhu cầu hưởng thụ. Nhu cầu về âm nhạc của thành phần lao động ngày càng lớn trong xã hội phát triển đòi hỏi tiếng hát lời ca phù hợp, "Nắng có hồng bằng đôi môi em, mưa có buồn bằng đôi mắt em, vai em gầy guộc nhỏ. Rớt xuống đời làm sóng lênh đênh...TCS" nhạc xa vời, trừu tượng, khó hiểu như thế này thì không đáp ứng được tâm hồn mộc mạc, đơn sơ của người dân quê trôi dạt lên thành. Người lao động không "cảm" nổi "mưa vẫn mưa bay trên tầng tháp cổ, dài tay em mấy thuở mắt xanh xao....TCS" Với lối đảo ngữ bí nhiệm trong ca từ của nhạc Trịnh thì người bình dân chào thua. Trái tim đơn sơ nhưng giàu tình tự quê hương và tình người mộc mạc, người nhà quê chỉ tiếp thu những ngôn từ thường dùng, thường ngày trong đời sống tay làm hàm nhai của họ. Những tâm hồn đơn sơ cũng không độc ác được như "...mưa bên chồng có làm em khóc, có làm em nhớ những khi mình mặn nồng... VTA" Dòng nhạc này không thể thuận nhĩ người bình dân vì cô gánh nước mướn với anh xích lô, ba gác thấy không thực tế. Họ chỉ hiểu được sự đơn giản như chuyện kể, kể có vần điệu như lục bát, ca dao và ăn khớp với điệu Bolero. Là âm nhạc.

Những người hiền lương, tâm tư đơn giản, tâm hồn chất phác thật thà, họ có đầy đủ những rung cảm trước tình yêu đôi lứa, tình yêu quê hương. Họ thích được nghe, được hát những giai điệu âm thanh, ý nghĩa lời nhạc sát thực với đời mình hơn. "Thức trọn đêm nay để nhớ thương em, anh nghe tình yêu nhắc nhở êm đềm - nhớ từng nụ cười ánh mắt, tóc em thơm giấc ngủ diệu hiền..."; " ước gì mình đừng ngăn cách, ước gì nhà mình chung vách, hai đứa mình thức trắng đêm nay..." Người con gái trong tình yêu không trọn vẹn này cũng đau khổ lắm chứ, biết bao kỷ niệm rã rời về tình yêu cũ nhưng không ủy mị, ngoại tình tư tưởng đến khóc thầm như TTKH "Tôi vẫn đi bên cạnh một người/ Ái ân nhạt nhẽo của chồng tôi/ Mà từng thu chết từng thu chết/ Vẫn thấy trong tim một bóng người." Cô nhà quê thành thật tỏ bày hơn "tại anh đó nên duyên mình dở dang, em nào mộng mơ quyền quý cao sang..." Hai nỗi đau dang dở của hai thành phần xã hội cùng dở dang chuyện tình như nhau. Nhưng cách thế nào nhân bản hơn? (Xin nhường lời cho những nhà phê bình âm nhạc, nghệ thuật).
Trong phạm vi bài viết nhỏ này chỉ đơn phương ở cảm nghĩ cá nhân người viết. Chắc không cần màu mè như những nhà trí ngủ, không nghe không phải là không thích mà sợ người khác nghe mình nghêu ngao một lời nhạc sến thì sợ bị chê bai nên a dua theo những người vọng ngoại, nghe nhạc cổ điển tây phương của Mozart, Beethoven. Đọc "Cuốn theo chiều gió - Gone with the wind"; "Doctor Zhivago" để thể hiện ta đây! Thôi thì thời thượng của những chàng tóc dài, quần ống loa. Đối tác của họ là những nường váy ngắn, tóc tém... điên loạn theo phong trào hippy với âm nhạc ngoại quốc Francois Hardy, Sylvie, Vartan, Johny Halliday, Christophe, Art Sulivan... Nhạc do lính Mỹ đưa đến với The Beattle, Lobo, The Three Dogs night, Bee Gees... Thế hệ đàn anh đàn chị, có bao nhiêu phần trăm thực sự đủ trình độ để cảm thụ văn hoá tây phương qua văn chương, âm nhạc? Bao nhiêu phần trăm vịt nghe sấm, cóc ngồi đáy giếng nhưng không dám thoát ra khỏi phong trào, xu thế thời đại mình cũng chỉ vì sợ mang tiếng "sến".
Trở lại với Nhạc dân tộc thì những nhạc sĩ bất tử như Vũ Thành An, Ngô Thụy Miên, Trịnh Công Sơn, Từ công Phụng đã có những đóng góp không thể chối cãi cho âm nhạc Việt Nam cận đại nhưng ở dòng nhạc thính phòng, mảng âm thanh, giai điệu trưởng giả trong âm nhạc nói chung. "Sao mắt nhung không nuỗi tiếc khát khao đợi chờ...NTM". Đôi khi bí nhiệm triết học mang màu sắc tôn giáo như "Ta thấy em trong tiền kiếp với cọng buồn cỏ khô; với mặt trời lẻ loi... TCS". Thì cũng có những kẻ "Ôm lòng đêm, nhìn vầng trăng mới về nhớ chân giang hồ. Ôi phù du từng tuổi xuân đã già, một ngày kia bến bờ, đời người như gió qua..." cảm thụ được.

Với những nhạc sĩ chuyên trị nhạc sến như Trúc Phương, Mạnh Phát, Duy Khánh, Châu Kỳ, Lam Phương... Các tiền bối đã kết hợp thành công tân nhạc với giai điệu ngũ cung của đàn tranh, độc huyền cầm. (Nói theo Trúc Hồ là bác Bằng (Anh Bằng) hay dùng quãng sáu của vọng cổ để viết tân nhạc.) Từ đó, âm nhạc Việt Nam cận đại có một dòng nhạc phong phú, giàu chất quê hương, tình tự dân tộc và tình cảm lứa đôi mà từ bến xe ra cầu đò đều nghe được. Nếu là con cháu miền Nam thì thể nào trong sâu xa tâm hồn chả lắng đọng một câu hò, khúc hát, câu ca dao đậm đà phong thổ... "Từ bên này sông Tiền, qua bên kia sông Hậu, mang theo cây độc huyền, với điệu Lục Vân Tiên..." Bây giờ biền biệt chân trời góc bể, "Chiều chiều ra đứng ngõ sau/ trông về quê mẹ ruột đau chín chiều..." nhớ thuở nào còn rù rì với ngoại xấp nhỏ... "Má ơi, con lấy thợ bào/ khom lưng ảnh đẩy cái nào cũng sâu". Chê anh bác sĩ cù lần, thầy cãi ba đía, sĩ phu ưa hit and run... Sợ "Gió đưa cây cải về trời/ rau răm ở lại chịu lời đắng cay" Người thiếu nữ của ba mươi năm trước, nhìn vô nhà thấy ông thợ mộc già ngồi ho khụ khụ... con cháu đầy nhà, sui gia đầy ải. Mở máy nghe mấy câu nhạc mùi cũng đúng tâm trạng lắm chớ! Nhạc sến vẫn còn tác dụng ở hải ngoại chứ sao không!

Là người Nam bộ thì dễ cảm nhận tình tự quê hương, tiếng lòng người sáng tác trong Nhạc sến hơn vì chân chất như chính lòng mình. Xét về nghệ thuật trong Nhạc sến cũng không phải là dễ vì triết lý bình dân và tính nghệ thuật dân gian qua Nhạc sến đã trình bày đầy đủ tâm thức phức tạp của giai điệu miền Nam - từ lòng người đôn hậu đến phong thổ hữu tình. Nghe Dạ Cổ Hoài Lang với tiếng hát Hương Lan thì thua gì giao hưởng phương tây mà Mozart, Chopin đã để lại cho đời. Nghe triết lý trong Nhạc sến mà nghĩ kỹ thì sến chỗ nào? Nhạc sến hay mình sến? "Đường thương yêu (đau) đầy ải nhân gian, ai chưa qua chưa phải là người. Trong thói đời, cười ra nước mắt! Xưa trắng tay gọi nhau bằng hữu, giờ giàu sang quên kẻ tâm giao..." Có thể tóm lại là nội dung câu "Giàu đổi bạn sang đổi vợ" triết lý xã hội đã sống thọ được ngàn năm trong văn chương truyền khẩu thì tính triết lý đâu phải nhỏ. Khoác cho tiền nhân chiếc áo sến, oan thay!

Giai điệu quê hương trong Nhạc sến chẳng thua bất cứ một dòng nhạc quê hương nào trên thế giới."Chiều nhìn ra đầu ngõ, bâng khuâng lòng tưởng nhớ dáng xinh xinh một người. Được nghỉ dăm ngày phép, hết hai hôm làm quen, em mới cho mình biết tên..."; "Tôi ở ngoại ô, một căn nhà nhỏ... gần kề cuối xóm, có cô bạn thân sớm hôm lo sách đèn...". Thơ mộng quá! Hữu tình quá chứ?! Đến "Con đường xưa em đi, vàng lên mái tóc thề, ngõ hồn dâng tái tê. Anh làm thơ vu quy, khách qua đường lắng nghe, chuyện tình ta đã ghi..." mang vần điệu dân ca nhuần nhuyễn. Loại hình này trong Nhạc sến Việt Nam thì không tài nào nhớ hết."Một bước xa rời muôn kiếp ly tan, một cánh thiệp hồng khiến người sang ngang. - Mười hai bến nước thênh thang, từ nay đôi nẽo quan san - Khóc cho đời bạc trắng lửa hồng..." Vần điệu dễ dàng như thơ lục bát, người Việt nào cũng có thể làm thơ lục bát, nhưng lục bát hay thì hiếm lắm! Nhà thơ "Bất tri tam bách dư niên hậu/ thiên hạ hà nhân khấp Tố Như" để lại tác phẩm "Kiều" với nhiều câu lục bát trứ danh, trở thành thành ngữ trong giao tiếp xã hội "mày râu nhẫn nhụi áo quần bảnh bao" là biết ngay loại đàn ông trăng hoa, chải chuốt, Sở Khanh; "Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ" đã đạt tới chân lý của lòng người... Thì người viết Nhạc sến đậm đà tình tự cũng cống hiến cho đời triết lý khó chối cãi... "Đừng trách người ơi! Cuộc sống nổi trôi..." trên dòng vô định của kiếp nhân sinh, mà.

Nhạc sến được viết ra thì phải có những sến nương, sến tử chuyên chở, cõng vác mới tới người nghe được. Vua sến Chế Linh như nhận xét của một sến tử ở địa phương làm rung rinh chai rượu trên bàn tiệc. Ông nói: "Nghe ông Chế nhả chữ nhỏ trong câu thằng bé âm thầm đi vào ngõ nhỏ thì thánh cũng không bắt chước được kiểu phát âm tiếng Việt giọng Khờ-Me, nghe khờ căm luôn linh hồn". Những sến nương cất lên tiếng hát là làm mềm nhũn trái tim người lính mà bài viết sẽ đề cập sau. Tuy nhạc sến không kén người hát người nghe nên đâu cũng có giai điệu mộc mạc, bình dân dễ hiểu của nhạc sến theo chân người bình dân. Mấy người thương binh với xị rượu đế, cây đàn thùng, cặp muỗng ăn hột vịt lộn và một chiều mưa. Họ hát "Mình, ba đứa hôm nay gặp nhau... nâng ly cà phê, ngát mùi hương ngọt ngào. Chiều, thu về gió lạnh hoàng hôn, thấy tâm tư dạt dào..." thì ai nghe mà không nghẹn ngào không phải người Việt Nam. Vậy, nhạc sến dở chỗ nào mà chê?!
Nhạc Vũ Thành An, Ngô Thụy Miên, Trịnh Công sơn, Từ Công Phụng... đi vào lòng người bằng triết lý hiện sinh, đôi khi siêu thực thì nhạc sến đi vào lòng người bằng tâm tình chia sẻ. Với lối kể lể tâm tư về những chuyện tình ngang trái, những quê cũ mịt mờ trong khói lửa chiến tranh; quê hương diệu vợi trong kiếp sống tha phương thì ai không nức nở cõi lòng cũng không phải người Việt Nam luôn.

Sinh ra cùng nhạc sến ở Sài Gòn, sống với nhạc sến từ khung cửa sổ nhà hàng xóm vọng sang cùng hương chanh, hương bưởi, chép nhạc sến vô Lưu bút học trò của bạn bè, nghe nhạc sến trên đường tha phương cầu thực, viết về nhạc sến ở nơi cách xa quê hương nửa trái địa cầu. Phải chăng là chữ "Duyên". "Hữu duyên thiên lý năng tương ngộ". Nghe Tuấn Vũ hát như kể lại đời mình thì sao không mủi lòng xa nhà khi gió xuân lầy bẩy chồi non... "Khi tôi sinh ra tôi đã mang kiếp con nhà nghèo - Qua bao nhiêu năm không đổi thay lớn lên vẫn nghèo..." Không làm bác sĩ cũng đoán ra được bệnh "Viêm màng túi mãn tính" thì đúng quá với Việt kiều viết báo rồi còn gì mà thắc mắc. Tự trong lòng hát ra thì sao ngăn được..."Đời tôi cô đơn nên yêu ai cũng cô đơn - Đời tôi cô đơn nên yêu ai cũng không thành..." Nghe an ủi dễ tè! Hổng thèm hát ngu ngơ "dài tay em mấy thuở mắt xanh xao..."; "ngày sau sỏi đá cũng cần có nhau..."

Trong đời sống hàng ngày ở hải ngoại, một người chê nhạc sến nên coi ca nhạc cứ dành cái remote control để pass qua tiết mục của mấy ông Vũ... Vũ... Một người khác cũng dành cái remote control để pass qua mấy bà Khánh... Khánh... Thử hỏi ai đúng ai sai?! Không có đúng sai gì sất trong âm nhạc vì người hát và người nghe phải cùng "hệ" thì mới "kết" nhau. Còn một hệ... phi âm nhạc là cứ đè em nào ít vải coi tới cho đáng tiền mua đĩa. Tạo điều kiện cho những trung tâm thiếu đứng đắn, chỉ tuyển lựa ca sĩ không sợ lạnh. Có lẽ vậy nên nhạc sĩ "Tôi đưa em sang sông-Nhật Ngân" ngồi ở vị trí Ban giám khảo trong cuộc thi tuyển lựa tài năng của trung tâm Thúy Nga năm 2007 đã phát biểu sau khi thí sinh Quỳnh Vi hát. "Nghe Quỳnh Vi hát thì những ca sĩ đã có tên tuổi phải tự coi lại mình". Phải chăng, ông nhắc nhở những lực sĩ thể hình, những kiều nữ gợi cảm và cả trung tâm hãy trả lại cho sân khấu ca nhạc tính truyền thống của nó để tôn trọng khán giả và chất giọng tương xứng để tôn trọng tác giả bài hát. Phía khán giả cũng đừng đòi hỏi, yêu cầu quá đáng - những Eva nảy lửa đăng đàn để trình bày nhiều thứ khác hơn giọng hát.

Như vậy, "sến" đã hình thành và phát triển không ngừng nghỉ với mọi lĩnh vực khác của xã hội. Sến đến từ đâu? Đi về đâu? Số phận của "sến" ở hải ngoại, có gì khác trong nước? "Sến" đến tự nhiên theo nhịp điệu cuộc sống. Đi về tương lai rạng rỡ hơn lên so với những lãnh vực khác của xã hội vì xã hội văn minh theo đà phát triển khinh xuất của khoa học kỹ thuật thì bỏ lại sau lưng thật nhiều người dở khóc dở cười. Ra hải ngoại, chỉ tiếc cho bộ môn Cải lương bị xếp đồng hạng với nhạc sến từ trong nước. Cải lương ở hải ngoại không thịnh hành mấy vì khán giả của bộ môn này đã mai một nhiều. Trong một chương trình ca nhạc do bất cứ trung tâm nào thực hiện ở hải ngoại đều có một màn ca cổ để đáp ứng cho những người già. Khi những người già hiện tại không còn nữa, màn vọng vổ hay tân cổ giao duyên trong một chương trình ca nhạc còn không? Thật đáng tiếc khi Cải lương cũng là một bộ môn nghệ thuật như tất cả những bộ môn nghệ thuật khác, việc xây dựng nhân vật trong Cải lương cũng không khác gì nhân vật trong văn học - có đầy đủ tính thời đại từ ngôn ngữ ứng xử tới hành vi, đạo đức... Nói chung, người quan niệm coi Cải lương là lạc hậu, không đáng quan tâm là một sai lầm của người thưởng ngoạn đương đại từ trong nước ra nước ngoài.

Thấy tôi đứng loay hoay tìm kiếm mãi trên các kệ đầy nhóc băng đĩa ngổn ngang, cô bé bán hàng đến gần hỏi
- Bác muốn kiếm loại nào?
- Nhạc. Nhạc xưa.
Cô đọc vài cái tên gì đó…
- Không. Xưa hơn nữa kìa. Chừng nửa thế kỷ trước. Có không
- Bác chờ con lấy.
Một lúc, cô mang ra một cái... giỏ, đúng hơn là một cái rổ to, hình chữ nhật, chứa hàng ngàn đĩa CD, buộc dây thun từng cọc nói bác lựa đi.
Tôi giật mình thấy trên thành rổ dán mấy mảnh giấy viết tay bằng chữ in khá to: “sến già nam”.

Tuần trước, vào một siêu thị ở một tỉnh miền đông nọ tôi thấy nơi người ta bán băng đĩa có rất nhiều rổ đựng các thứ, được phân loại như có rổ phim hành động, phim kinh dị, phim Mỹ, phim Hồng Kông... và đặc biệt có hai rổ ghi: nhạc sến nam, nhạc sến nữ. Tôi định mua vài thứ xem sao, nhưng thấy kỳ kỳ nên thôi. Tuy vậy, tôi cũng học được vài từ mới. Có điều ở cửa hàng này, một cửa hàng bán băng đĩa khá lớn ở thành phố có cách phân loại độc đáo hơn: sến già nam. Tôi đoán đây là loại nhạc “sến” dành riêng cho nam giới “già”!
- Có sến già nữ không cháu? Tôi tò mò.
- Dạ có. Bác kiếm xong sến già nam con đưa sến già nữ ra bác lựa!
Thì ra nam nữ đây không phải khách hàng mà là ca sĩ. “Sến” do “nam” ca sĩ hát cho người “già” nghe thì gọi là... sến già nam,v.v... Tiếng Việt ta thiệt hay! Nhớ lần ra Hà Nội năm xưa, người ta giới thiệu tôi một xí nghiệp có tên là Xí nghiệp Cao Xà Lá. Hỏi “Cao xà lá” là cái gì? Là cao su, xà bông và thuốc lá, gọi tắt cao xà lá!
Tôi vừa tủm tỉm cười vừa lựa đống băng đĩa trong rổ sến già nam, chọn được vài đĩa. Nhiều khi cả đĩa chỉ có một bài ưng ý. Thôi vậy cũng được. Có một bài mình thích là quý rồi! Tôi hỏi còn sến già nữ đâu? Cô bưng ra một rổ sến già nữ nữa và nhìn tôi có vẻ nghi tôi mê cô ca sĩ nào đó của năm mươi năm trước!
“Sến” là gì? Người ta bảo là do chữ Marie sến, tức người giúp việc, người ở đợ, con sen, người nhà quê, ít học. Nhạc sến là nhạc... tầm thường, nhà quê mà các cô gái này thường hát hỏng để trải tâm sự nỗi lòng khi vô công rỗi việc.

Đã có những bài báo, những tranh luận sôi nổi về thứ nhạc “sến hay không sến” này. “Sến” mà sao người ta thuộc, người ta khắc cốt ghi tâm? “Sến” mà sao người ta cười người ta khóc?... Gần đây trên mạng, nhiều bạn trẻ “còm” rằng nhờ “sến” mà nuôi dưỡng được tâm hồn trong một thế giới vô cảm, và có bạn còn rất tự hào rằng đã sưu tầm được hàng ngàn bản nhạc “sến” để làm của quý!
Còn tôi, tôi chỉ biết nhạc hay hay dở với mình mà thôi. Hay là thứ làm tôi “rung động sáu cách” (nhãn nhĩ tỷ thiệt thân ý)..., còn dở là nhạc “nghe không vô” !
Chiều làng em của Trúc Phương chẳng hạn, với tôi là một bài hay, không chỉ rất lãng mạn “khói lam buồn như muốn ngừng thời gian” mà còn do tác gải viết bài này lúc ở Bình Tuy, quê tôi, cho một cô gái mà tôi có lẽ cũng quen biết.

Anh ơi nhớ về thăm thôn xưa,
Để nghe tiếng ngọt ngào ru bóng dừa
Xa xôi bước người anh lữ thứ
Nhớ thương hoài câu hát chiều làng em..

Còn Mộng ban đầu của Hoàng Trọng làm sao quên được:

Trông em mừng vườn cau
Trái mập tròn xuân mới
Bỗng me cười me nói
Con bé lớn thật mau
Mai mốt mẹ ăn trầu

«Mai mốt mẹ ăn trầu» bây giờ không còn nữa nên đám trẻ không biết là phải rồi. Còn những trái cau «mập tròn xuân mới» cũng khó kiếm! Bây giờ là bưởi, là dưa hấu cả rồi!

Rồi Lối về xóm nhỏ của Trịnh Hưng:

Có những chiều hôm
Trời nghiêng nắng xế đầu non
Nắng xuống làng thôn
Làm cho đôi má em thêm giòn
Lúa đã lên bông
Mắt già tươi sáng thôi chờ mong
Tiếng hò cô gái bên Cửu Long
Mơ rằng mai lúa lên đầy bông...

hay Tình lúa duyên trăng của Hoài An

Quê hương ta đất xưa vốn nghèo
Nhưng giàu tình thương nhau
Biết yêu lúa mầu xa cuộc đời cơ cầu
Gái trai biết làm tròn lời thề khi ban đầu

Tôi không hiểu vì sao những lời ca đầy tình quê hương, đất nước, tình gia đình, tình gái trai «biết làm tròn lời thề khi ban đầu» như vậy mà «sến» được?

Hà Đình Nguyên trong một bài báo về vấn đề nhạc sến đã viết: «... nhưng không biết do đâu mà hầu như tất cả các bản nhạc được sáng tác trước 1975 - nhất là những bản có điệu boléro, rumba... đều bị quy là nhạc sến (tiếng "sến" được hiểu theo nghĩa dè bỉu, mỉa mai, khinh thị). Nhưng sẽ thật sai lầm khi quan niệm "nhạc sến" với hàm ý khinh thị, chê bai bởi trong dòng nhạc bình dân này có rất nhiều tuyệt tác mà chưa chắc các nhạc sĩ dòng nhạc "hàn lâm" đã sáng tác được, như: Khúc ca ngày mùa (Lam Phương), Hoài thu (Văn Trí), Xóm đêm (Phạm Đình Chương), Ai lên xứ hoa đào (Hoàng Nguyên), Nắng chiều (Lê Trọng Nguyễn), Đường xưa lối cũ (Hoàng Thi Thơ), Nửa đêm ngoài phố (Trúc Phương), Thương hoài ngàn năm (Phạm Mạnh Cương), Nắng lên xóm nghèo (Phạm Thế Mỹ)...»

Còn nhà thơ Đỗ Trung Quân có một bài thơ được Vũ Hoàng phổ nhạc rất hay tên Phượng hồng có lần bực mình:"Nói chú đừng giận, bài Phượng hồng phổ thơ của chú sến chảy nước", chàng trai 20 tuổi tóc tai kiểu hip-hop nói thẳng thừng... Thế hệ trẻ 8X hôm nay không thể tin nổi, không thể chấp nhận nổi có một gã nào đó trạc tuổi mình suốt một năm dài ngồi cạnh bàn, học cùng lớp để ý cô bạn gái mà vẫn cứ: "bài thơ còn trong cặp... giữa giờ chơi mang đến lại mang về...". Nhát gái đến thế, "yếu" đến thế thì "sến" là cái chắc. Bây giờ, chỉ cần một cú nhắn tin chớp nhoáng là alê hấp! Ra cà phê hộp ngồi ngay. Yêu à? Tỏ tình à? Đây, nhanh gọn lẹ: "Anh là number one, vừa đẹp trai lại vừa dễ thương...". Không yêu nữa cũng chẳng sao: "thà như thế, thà rằng như thế...". Đỡ lôi thôi, đỡ mất thì giờ, khỏi mang tiếng "sến».

Gần đây nhiều ca sĩ bắt đầu quay về với nhạc «sến» có lẽ để đáp ứng nhu cầu tình cảm của con người trong một thế giới ngày càng vô cảm chăng! Có điều, vì sến... thiếu gốc nên nhiều khi hát sai mà không hay. Chẳng hạn «Đêm qua chưa mà trời sao vội sáng» trong Chiếc lá cuối cùng của Tuấn Khanh, có ca sĩ hát ngon lành «đêm chưa qua mà trời sao vội sáng»! Qua chưa với chưa qua khác nhau xa quá! Cũng như «Bây giờ tháng mấy rồi hỡi em» của Từ Công Phụng mà hát thành «Bây giờ mấy tháng rồi hỡi em?»... thì nguy tai!

Tôi vẫn còn nhớ những đêm ngồi nghe Tuấn Khanh đàn piano dưới chân cầu sắt Đa Kao trong một quán cà phê nhỏ chênh vênh.

Đêm qua chưa mà trời sao vội sáng
Một đàn chim cánh nhỏ chở mùa sang
Chiều vào thu tiễn em sầu lạnh giá
Lá trên cành từng chiếc cuốn bay xa ...
(xin đừng nhầm với các nhạc sĩ Tuấn Khanh, Hoài An đương thời).

Tôi chắc rồi một hôm nào đó cậu trai 8X kia sẽ tìm đến bản nhạc “sến chảy nước” nọ và rồi 8X sẽ được thay thế bởi 9X, 0X… Rồi sẽ có những người tìm đến sến già nam, sến già nữ như tôi hôm nay cho mà coi!

Không lâu lắm đâu! Hãy đợi đấy!